Een kwestie van eer
Wat is schaking?
Schaking was een door erehandel beheerste verandering van eerposities van een jongeman en een jonge vrouw, leidend tot hun gezamenlijk vertrek. Het doel daarvan was een huwelijk dat door haar familie als ongewenst werd beschouwd, omdat het de eerpositie van die familie aantastte.
Definitie schaking
Schaking wordt vaak beschouwd als het moment van vertrek, maar dat is een te beperkte definitie: het proces van schaking begint bij de eerste kennismaking van het paar. Het feitelijke vertrek maakte van schaking een voldongen feit. Daarmee was het proces overigens nog niet afgelopen, want ook de achtervolging, de publieke ophef, het terughalen, de rechtszaak en de eventuele gratieverlening behoorden tot het proces. Het begrip schaking kon verwijzen naar verleiding, verkrachting, ontvoering, crimen raptus of clandestiene huwelijken. Dat laatste staat centraal in het boek Een cultuurhistorische studie van schaking tijdens de Republiek, 1580-1795.
Beëindiging schaking
Schaking eindigde ofwel met een huwelijk dat al dan niet door de familie werd geaccepteerd, of met het terughalen van het meisje. Eerherstel voor het paar en voor de familie was mogelijk via gratie, genade of dispensatie van de soeverein. Als eerherstel niet haalbaar was, werd het meisje verstoten.
Schakingsfiguraties
Van confrontatie tot vlucht: het fenomeen schaking kende verschillende scenario’s. Uit de bronnen blijken vijf soorten schakingsfiguraties te bestaan, allen gereguleerd door eer en erehandel:
- De Weigering: haar familie kende de relatie maar wilde geen huwelijk. Het meisje koos vervolgens bewust voor de schaker en ging met hem weg.
- De Eigenrichting: haar familie kende de relatie maar wilde geen huwelijk. Het meisje koos voor haar familie. Maar de schaker nam het recht in eigen hand en ontvoerde haar met geweld.
- De Overrompeling: haar familie wist niets van de relatie; het paar confronteerde de familie daarmee door weg te gaan.
- De Ontdekking: haar familie wist niets van de relatie, maar ontdekte die en verbood de relatie. Het paar ging weg.
- De Familieruzie: binnen de familie van het meisje vond een confrontatie plaats tussen de familie van de vader en de familie van de moeder. Het paar had geen centrale rol. De schaker was een bekende van een van de families, die het soms aarzelende meisje wist weg te voeren. Dat bracht dit conflict in het schakingsvertoog.